पुराणहरूले कलियुगको अन्तिम चरणमा कल्कि अवतारको आगमनको भविष्यवाणी गरेको छ। अहिले कलियुगको पहिलो चरण चलिरहेको छ तर अहिलेदेखि कल्कि अवतारको नाममा पूजा–आराधना सुरु भएको छ । कतिपय संस्थाले कल्कि अवतारको समय नजिकै आएको दाबी गर्छन् भने कतिपयले कल्कि अवतार भइसकेको दाबी गर्छन् । कल्कि अवतारलाई लिएर हिन्दुहरु माझ यो भ्रम र मतभिन्नता किन ? के शंकराचार्यको यो कुरा स्पष्ट गर्ने जिम्मेवारी छैन ?
हाल उत्तर प्रदेशको सम्भल गाउँमा भगवान कल्किको नाममा मन्दिर बनाइएको छ । उहाँको नाममा अडियो, भिडियो, सीडी, पुस्तक आदि साहित्यिक सामग्रीहरू दिल्लीलगायत क्षेत्रमा विकास र प्रचारप्रसार भइरहेको छ । उनको नाममा आरती, चालिसा, पुराण आदि पाइन्छ। उत्तर प्रदेशमा सक्रिय कल्कि वाटिका नामक संस्थाले कल्कि अवतारको उपस्थितिको समय नजिकै आएको दाबी गरेको छ । कल्कि देवताको संसारमा अवतार बनेको मान्छन् यी मानिसहरू। उहाँले सपना, जागरण र वाणी अनुभवद्वारा भक्तहरूलाई सन्देश दिनुहुन्छ। भक्तहरूको रक्षाको लागि उहाँका महाशक्तिहरू यस संसारमा फैलिएका छन्, अब उहाँको मात्र प्रकटीकरण बाँकी छ। यसको तार्किक आधार यो हो कि अवतार कुनै समय सीमाद्वारा बाँधिएको छैन। यसको अभिव्यक्तिको आफ्नै मापदण्ड छ।
हिन्दू धर्मको पतन हुनुको एउटा प्रमुख कारण वेदमा उल्लेख नभएको हरेक काम भइरहेको छ । वेद हिन्दुहरुको एक मात्र धर्मग्रन्थ हो । उपनिषद वेदको सार हो र गीता उपनिषदको सार हो। गीता महाकाव्य महाभारतको एक भाग हो। रामायण, पुराण र स्मृतिहरू पनि इतिहास र व्यवस्थाका ग्रन्थ हुन्, शास्त्र होइनन्।
पुराणमा भनिएको छ कि कलियुगको अन्त्यमा भगवान कल्कि अवतार हुनेछन्। उहाँ सेतो घोडामा आएर राक्षसहरूलाई नष्ट गर्नुहुनेछ। पौराणिक मान्यता अनुसार कलियुग ४३२ हजार वर्षको हो, जसको पहिलो चरण अझै चलिरहेको छ । कलियुग ईसापूर्व ३१०२ बाट सुरु भएको थियो, जब पाँच ग्रहहरू; मंगल, बुध, शुक्र, बृहस्पति र शनि मेष राशिमा शून्य डिग्रीमा थिए। अर्थात् ३१०२+२०१७ =५११९ कलियुगको वर्ष पूरा भएको छ र ४२६८८१ वर्ष अझै बाँकी छ र कल्किको पूजा, आरती र प्रार्थना सुरु भइसकेको छ। माफ गर्नुहोस्, अहिलेदेखि होइन, करिब तीन सय वर्षदेखि उहाँको पुजा चल्दै आएको छ। यो अवतार भविष्यमा हुन्छ कि हुँदैन अहिले अनिश्चित छ, तर कसले मानिसहरूलाई पूजा गर्नबाट रोक्न सक्छ। मुर्ख मानिसहरूले पनि अभिताभ र रजनीकान्तको पूजा गर्छन्।
कल्कि पुराणका अनुसार कलियुगमा भगवान विष्णुले कल्किको रुपमा अवतार लिनुहुनेछ । कल्कि अवतार कलियुग र सत्ययुगको संगममा हुनेछ। यो अवतारमा ६४ कलाहरू समावेश हुनेछन्। पुराणका अनुसार भगवान कल्किले उत्तर प्रदेशको मुरादाबाद जिल्लाको शम्भल नामक स्थानमा विष्णुयशा नामक तपस्वी ब्राह्मणको पुत्रको रूपमा जन्म लिनुहुनेछ। कल्किले देवदत्त नामको घोडामा सवार भएर संसारबाट पापीहरूलाई नष्ट गरी धर्मको पुनर्स्थापना गर्नेछिन् ।
स्कन्द पुराणको दशौं अध्यायमा कलियुगमा भगवान विष्णुको श्री कल्किको रूपमा अवतार सम्भल गाउँमा हुने कुरा स्पष्ट रूपमा वर्णन गरिएको छ। ‘अग्नि पुराण’ को सोह्रौं अध्यायमा कल्कि अवतारलाई धनुष र बाण लिएर घोडसवारको रूपमा चित्रण गरिएको छ र उनी भविष्यमा हुनेछन्। कल्कि पुराण अनुसार हातमा चम्किलो तरवार लिएर सेतो घोडामा सवार भएर युद्ध र विजयको लागि निस्किने र बौद्ध, जैन र म्लेछालाई परास्त गरी शाश्वत राज्य स्थापना गर्ने कल्कि पुराणमा उल्लेख छ । भविष्यमा मुक्तिदाता हुन्छ भन्ने पुराणको मान्यतालाई सबै धर्मले पछ्याए ।
के यो अवतार भएको हो ?
बरु अन्य पुराण र बौद्ध कविहरूको कविता र गद्यमा कल्कि अवतार भएको उल्लेख र प्रशंसा छ। ‘वायु पुराण’ (अध्याय ९८) अनुसार कल्कि अवतारले कलियुगको शिखरमा जन्म लिएका हुन् । यसमा विष्णुको प्रशंसा गर्दा दत्तात्रेय, व्यास, कल्किलाई विष्णुको अवतार भनिएको छ तर बुद्धको उल्लेख गरिएको छैन । यसको अर्थ या त बुद्धलाई त्यस कालमा अवतारको रूपमा मान्यता दिइएको थिएन वा कल्की अवतार बुद्धभन्दा पहिले भएको हुनुपर्छ।
कल्किको अस्तित्वको वर्णन मत्स्य पुराणमा द्वापर र कलियुगको वर्णनमा पाइन्छ। बंगाली कवि जयदेव (१२०० ईस्वी) र चण्डीदासका अनुसार पनि कल्कि अवतारको घटना घटेको छ, त्यसैले कल्कि ऐतिहासिक व्यक्तित्व हुनसक्छन् । जैन पुराणहरूमा कल्कि नामक भारतीय सम्राटको वर्णन छ। जैन विद्वान गुणभद्र नवौं शताब्दीको उत्तरार्धमा लेख्छन् कि महावीरको निर्वाणको १,००० वर्षपछि कल्किराजाको जन्म भएको थियो। जिनसेनले ‘उत्तर पुराण’ मा लेखेका छन् कि कल्किराजले ४० वर्ष शासन गरे र ७० वर्षको उमेरमा मृत्यु भयो।
कल्किराजा अजितंजयका पिता थिए, उहाँ एक अत्यन्त हिंसक र क्रूर शासक हुनुहुन्थ्यो जसले संसारलाई दमन गर्यो र निग्रन्थहरूको जैन समुदायलाई उत्पीडन गर्यो। गुणभद्रका अनुसार उनले दिनमा एकपटक खाना खाने जैन निग्रन्थहरूको खानामा पनि कर लगाएका छन्, जसका कारण उनीहरू भोकै बस्न थालेका छन् । त्यसपछि कल्किको क्रूर यातनाबाट निग्रन्थहरूलाई बचाउनको लागि एक राक्षस अवतरण भयो जसले उहाँलाई चट्याङले मारेर अनगिन्ती युगसम्म असहनीय पीडा र यातना भोगेर ‘रत्नप्रभा’ नामक नरकमा पठायो।
प्राचीन जैन ग्रन्थका अनुसार ‘कल्कि’ एक ऐतिहासिक सम्राट थिए जसको शासन महावीरको मृत्युको एक हजार वर्षपछि भएको थियो अर्थात् महावीर स्वामीको जन्म प्राचीन समयको निर्धारण अनुसार मान्ने हो भने १७९७ विक्रम संवत् पर्व अर्थात् महावीरको एक हजार वर्षपछि अर्थात् ७९७ विक्रम संवत् पूर्व कल्की ७३९ ईसापूर्व भएको थियो ।
अब ब्रिटिसले लेखेको इतिहासलाई मान्ने हो भने महावीर स्वामीको जन्म ५९९ ईसापूर्वमा भएको थियो । अर्थात् कल्किको जन्म महावीरको १००० वर्षपछि भएको हो अर्थात् भारतमा गुप्त वंशको समय थियो । मौर्य र गुप्त काललाई भारतको स्वर्ण युग मानिन्छ। गुप्तकाल पछि मात्रै भारतमा बौद्ध र जैन धर्मको पतन हुन थाल्यो । आधा भारतमा शासन गर्ने बौद्ध र जैनहरूको शासन हर्षवर्धनको पालामा किन शून्य भयो?
त्यसोभए के हामीले गुप्त वंशको पतन पछि मात्र कल्कि प्रकट भएको मान्नु पर्छ जसले शक, कुषाण आदिलाई मात्र होइन, बौद्ध र जैनहरूको प्रभुत्व पनि समाप्त गर्यो?
यदि हामीले कल्किको जन्म पुरातन मिति अनुसार ७३९ ईसा पूर्व मान्छौं भने, यसको मतलब कल्किको जन्म जैन तीर्थङ्कर पार्श्वनाथ (८७७-८७७७ ईसा पूर्व) पछि भएको हुनुपर्छ। पार्श्वनाथको समयमा जैन धर्म आफ्नो चरम सीमामा थियो र पक्कै पनि जैन धर्म हिन्दूहरूको लागि खतरा देखिन्थ्यो।
यदि कल्की गुप्तकाल पछि अस्तित्वमा रहेको मानिन्छ भने, गुप्तकाल पछि हुनाले भारत कब्जा गरेको थियो। जैन ग्रन्थहरूमा वर्णित कल्किको समय र कार्य हुन सम्राट मिहिरकुलसँग मिल्दोजुल्दो छ, त्यसैले कल्किराज र मिहिरकुल (५०२-५४२ ईस्वी) एक हुन सक्ने सम्भावनालाई नकार्न सकिँदैन।
सम्राट मिहिरकुल हुनलाई इतिहासकार केबी पाठकले कल्की भनेर चिनाएका छन् । मिहिरकुलको अर्को नाम कल्किराज भएको बताउछन् । जैन ग्रन्थहरूले कल्किराजको उत्तराधिकारीलाई अजितञ्जयको रूपमा नामाकरण गरेका छन्। मिहिरकुल हुनका उत्तराधिकारीको नाम पनि अजितञ्जय थियो। कतिपय विद्वानहरुका अनुसार हूण विदेशी आक्रमणकारी भएकाले मिहिरकुललाई कल्कि मान्नु उचित हुँदैन । उनीहरूलाई इतिहासमा धर्मपरायण मानिन्छ।
‘प्रोटेस्टेन्ट’ भन्नाले हिन्दु धर्म त्यागेर अरुको धर्म ग्रहण गर्ने व्यक्ति वा जसका पुर्खाले हिन्दू धर्म ग्रहण गरेका हुन् भन्ने बुझिन्छ । तर ऐतिहासिक प्रमाण अनुसार, हुन विदेशी थिएनन्। प्राचीन कालमा यक्ष भनिन्थ्यो । तिनीहरू सबै धनी मानिसहरू थिए। भारतको पहिलो शक्तिशाली हुन सम्राट तोरामनाको शासनकालको पहिलो वर्षको अभिलेख मध्य भारतको एरान नामक ठाउँको वराह मूर्तिबाट भेटिएको छ। हुणहरूको देवता वराह थियो। पछि, हुनहरूसँग सम्बन्धित मानिने गुर्जरहरूको प्रतिहार वंशले मिहिरभोजको नेतृत्वमा उत्तर भारतमा अन्तिम हिन्दू राज्यको निर्माण गरी हिन्दू संस्कृतिको संरक्षणमा हुनहरू जस्तै प्रभावकारी भूमिका खेलेको थियो।
आखिर कल्कि अवतार भयो कि भएन भन्नु सहि हुने छैन ? आउँदै गरेको अवतारलाई अहिलेदेखि नै पुजा गरी उसको मन्दिर वा व्यक्तित्वको वरिपरि धर्मको नयाँ व्यापार वा पाखण्ड सृजना गर्नुपर्छ भन्नु उचित हुँदैन र ? किनकी यो पाखण्ड हो कि होइन भन्नु सही होइन । वेद पढ्ने र बुझ्नेले मात्रै उपयुक्त मान्छन्।
